Erytropoetyna (EPO) jest glikoproteinowym hormonem o kluczowym znaczeniu dla hematopoezy, zwłaszcza procesu erytropoezy – wytwarzania i dojrzewania erytrocytów. Jej głównym miejscem syntezy są komórki śródmiąższowe kory nerek, a w mniejszym stopniu hepatocyty. Produkcja EPO jest regulowana mechanizmami sprzężenia zwrotnego, w odpowiedzi na zmniejszone wysycenie krwi tlenem (hipoksję), utratę krwi lub wystąpienie niedokrwistości.
Rola EPO w fizjologii i patofizjologii
Podstawowym bodźcem stymulującym wydzielanie hormonu jest hipoksja — stan, w którym transport tlenu w organizmie jest niewystarczający, co prowadzi do zwiększonej ekspresji genu EPO poprzez aktywację czynnika HIF-1α. Hormon ten oddziałuje na komórki prekursorowe szpiku kostnego, intensyfikując proliferację i różnicowanie erytroblastów, a pośrednio wpływa także na inne linie hematopoetyczne, m.in. trombocyty.
Wskazania do oznaczenia stężenia erytropoetyny
Badanie poziomu EPO stanowi istotne narzędzie w diagnostyce różnego rodzaju niedokrwistości (zarówno niedoborowych, jak i aplastycznych) oraz nadkrwistości. Zleca się je w celu:
- różnicowania przyczyn zaburzeń hematologicznych,
- oceny funkcji nerek,
- monitorowania terapii w przebiegu chorób przewlekłych, nowotworów układu krwiotwórczego oraz zaburzeń szpiku,
- kontroli leczenia anemii, zwłaszcza w przypadku stosowania rekombinowanej erytropoetyny,
- w medycynie sportowej – wykrywania niedozwolonego stosowania środków dopingujących.
Procedura badania
Oznaczenie EPO wykonuje się zazwyczaj z próbki krwi żylnej pobranej z żyły łokciowej. Jest to proces bezpieczny, niewymagający szczególnego przygotowania. Zaleca się jednak, aby pacjent pozostawał na czczo przez 8–12 godzin przed pobraniem oraz unikał intensywnej aktywności fizycznej. Ze względu na rytm dobowy wydzielania hormonu (wartości maksymalne w nocy, minimalne po południu) optymalny czas pobrania to godziny poranne.
Normy stężenia EPO
U osób zdrowych stężenie erytropoetyny w osoczu zwykle mieści się w przedziale 4,3–29 IU/L, choć wartości referencyjne mogą różnić się między laboratoriami. Poziom hormonu zależy od wieku, płci, stanu fizjologicznego (np. ciąży) oraz aktualnej kondycji zdrowotnej pacjenta.
Interpretacja wyników
Podwyższone stężenie EPO obserwuje się m.in. w:
- niedoborze żelaza,
- niedokrwistościach hemolitycznych,
- zahamowaniu erytropoezy w szpiku,
- chorobach nowotworowych nerek i wątroby, guzie Wilmsa,
- przewlekłych chorobach serca lub płuc,
- u palaczy tytoniu,
- w warunkach zwiększonego zapotrzebowania na tlen – np. w ciąży, podczas treningów w warunkach hipoksji wysokościowej.
Obniżone stężenie EPO może wskazywać na:
- niedokrwistość z powodu niewydolności nerek,
- schorzenia autoimmunologiczne (reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy),
- choroby rozrostowe szpiku kostnego (np. czerwienica prawdziwa),
- zaawansowaną mocznicę.
